Embriyo Transferi: 3. Gün mü, 5. Gün mü? | Dr. Senai Aksoy

Embriyo Transferi Kaçıncı Günde Yapılmalıdır? 3. Gün mü, 5. Gün mü? Dr. Senai Aksoy Cevaplıyor

Merhaba sevgili anne ve baba adayları, ben Dr. Senai Aksoy. Yıllardır bu alanda çalışan bir hekim olarak, tüp bebek tedavisi serüveninizin o en heyecanlı, en umut dolu ama aynı zamanda en çok “acaba?” dedirten virajında size rehberlik etmek için buradayım: Embriyo transferi. Kliniğime gelen çiftlerin gözlerindeki o pırıltıyı ve zihinlerindeki o ortak soruyu çok iyi bilirim: “Peki doktor bey, bu minicik ‘yolcu’yu, bu can parçasını rahmime ne zaman uğurlamalıyız? Herkes bir şey söylüyor, 3. gün mü daha iyi, 5. gün mü?”

Derin bir nefes alın. Öncelikle bir hekim olarak size şunu net bir şekilde söyleyeyim: Bu sorunun “herkes için geçerli tek bir doğru” cevabı yok. Bu sorunun sadece ve sadece “sizin için en doğru” olan bir cevabı var. Tüp bebek tedavisi, standart bir menüden yemek seçmek gibi değildir; usta bir terzinin size özel bir kıyafet dikmesi gibidir. Her dikişi, her detayı sizin tıbbi durumunuza, embriyolarınızın kalitesine ve tedavi geçmişinize göre ayarlanır.

Bu yazıyı, kliniğimde hastalarıma anlattığım gibi, tüm karmaşık tıbbi detayları bir kenara bırakıp, size en basit, en samimi ve hatta biraz da esprili bir dille hazırladım. Amacım, sizi laboratuvarımızın gizemli dünyasına misafir etmek, o minicik kahramanların gün gün nasıl büyüdüğünü, onlara nasıl “karne” verdiğimizi ve en önemlisi, bu kararı verirken hangi faktörleri bir dedektif titizliğiyle incelediğimizi anlatmak. Kemerlerinizi bağlayın, başlıyoruz

Laboratuvardaki Minik Kahramanlar: Embriyonun Gelişim Günlüğü ve Karnesi

Transfer gününe karar vermeden önce, o minicik kahramanlarımızın laboratuvarda geçirdiği ilk birkaç günü anlamamız gerekiyor. Onların bu kısa ama inanılmaz yolculuğunu bir “gelişim günlüğü” gibi düşünelim.

• Gün 0 (Döllenme Günü): Yumurta ve spermin “büyük buluşması”. Bu, her şeyin başladığı sihirli an.
• Gün 1 (Zigot): Döllenme başarılı olduysa, artık elimizde tek hücreli, hayatın başlangıç noktası olan bir “zigot” var.
• Gün 2-3 (Bölünme Aşaması - “Kreş Dönemi”): İşte burada işler hızlanıyor. O tek hücre, ikiye, dörde, sekize bölünerek çoğalmaya başlıyor. Biz bu aşamaya “klivaj” ya da bölünme aşaması diyoruz. 3. güne geldiğimizde embriyonun adeta ilk “okul karnesini” hazırlarız.

3. Gün Karnesi Nasıl Olur?

Bir 3. gün embriyosunu değerlendirirken üç şeye bakarız:

1. Hücre Sayısı: İdeal bir 3. gün embriyosunun 6 ila 10 hücreli olmasını bekleriz. Araştırmalar, 8 hücreli olanların şansının bir tık daha yüksek olduğunu gösteriyor.
2. Hücrelerin Eşitliği: Hücrelerin birbirine benzeyen, “tornadan çıkmış gibi” muntazam kardeşler olmasını tercih ederiz.
3. Fragmentasyon (Parçalanma): Bu, hücreler bölünürken ortaya çıkan minik “kırıntılar” veya “molozlar” olarak düşünülebilir. Embriyonun biraz dağınık çalıştığını gösterir. %10-20’den az fragmentasyon olması, embriyonun “temiz” çalıştığının ve enerjisini verimli kullandığının bir işaretidir.

• Gün 4 (Morula - “İlkokul Dönemi”): Hücreler artık o kadar çoğalmıştır ki, birbirine yapışarak adeta bir “dut” tanesi gibi kompakt bir yapı oluştururlar. Bu aşamaya “morula” diyoruz.
• Gün 5-6 (Blastokist - “Lise Mezuniyeti”): İşte bu, embriyonun en fiyakalı, en gelişmiş hali. Artık yüzlerce hücreden oluşur ve çok önemli bir farklılaşma geçirmiştir. İçinde sıvı dolu bir boşluk (blastosöl) oluşur ve hücreler iki gruba ayrılır:
• İç Hücre Kitlesi (ICM): Bu kısım, gelecekte bebeğinizin ta kendisi olacak olan hücre kümesidir.
• Trofektoderm (TE): Bu dış tabaka ise gebelik boyunca bebeği besleyecek olan plasentayı ve keseyi oluşturacaktır.

5. Gün Karnesi (Gardner Sistemi) Nasıl Olur?

Bir blastokistin “diploma notunu” verirken dünyaca kabul görmüş Gardner sistemini kullanırız. Bu karne üç bölümden oluşur:

1. Bir Rakam (1’den 6’ya kadar): Embriyonun ne kadar genişlediğini, içindeki sıvının ne kadar büyüdüğünü ve kabuğunu (zona pellucida) ne kadar incelttiğini gösterir. 4 (genişlemiş), 5 (kabuğundan çıkmaya başlamış) ve 6 (tamamen kabuğundan çıkmış) en iyi notlardır.
2. İlk Harf (A, B veya C): Bebeği oluşturacak olan İç Hücre Kitlesi’nin (ICM) kalitesini belirtir. “A” en iyisidir; yani çok sayıda ve sıkıca paketlenmiş hücreler anlamına gelir.
3. İkinci Harf (A, B veya C): Plasentayı oluşturacak olan Trofektoderm (TE) tabakasının kalitesini belirtir. Yine “A”, çok sayıda ve düzenli bir tabaka oluşturan hücreler demektir.

Örneğin, elinizde “4AA” bir embriyo varsa, bu adeta “sınıf birincisi”, takdirname almış bir embriyo demektir ve transfer için en güçlü adaylarımızdan biridir.

Erken Yolculuk: 3. Gün Transferinin Avantajları ve Dezavantajları (“Erken Kalkan Yol Alır” Stratejisi)

Şimdi gelelim ilk seçeneğimize: 3. gün transferi. Bu stratejinin temel felsefesi şudur: “Bu embriyonun en iyi gelişeceği yer, en gelişmiş teknolojiye sahip laboratuvarlar bile değil, anne rahminin o mucizevi ortamıdır. O yüzden onu bir an önce yuvasına kavuşturalım.”

Avantajları Nelerdir?

• Daha Fazla Transfer Şansı: Laboratuvar ortamı, bir embriyo için zorlu bir maratondur. Bazı embriyolar 3. günde gayet iyi görünseler de 5. güne ulaşacak enerjiyi bulamayabilirler. 3. gün transferi yaparak, laboratuvarda yarışı tamamlayamama riski olan bu embriyolara anne rahminde bir şans tanımış oluruz. Bu, özellikle az sayıda embriyosu olan çiftler için “hiç transfer yapamamaktansa 3. gün transferi yapmak” anlamına gelir ve çok değerlidir.
• Siklus İptal Riski Düşüktür: 3. günde genellikle transfer edilecek kalitede en az bir embriyo bulunur. Bu da transferin iptal olma olasılığını azaltır.

Dezavantajları Nelerdir?

• Belirsizlik: 3. günde “iyi” görünen bir embriyonun genetik olarak sağlıklı olup olmadığını veya 5. güne ulaşma potansiyelini tam olarak bilemeyiz. Yani, en güçlü savaşçıyı seçme yeteneğimiz daha sınırlıdır.
• Daha Düşük Tutunma Oranı (Tekil Transferde): En güçlü embriyoyu seçme şansımız azaldığı için, transfer başına gebelik oranı 5. güne göre bir miktar daha düşük olabilir. Bu nedenle bazen birden fazla embriyo transferi gerekebilir.

Hangi Hastalar İçin İdeal Bir Seçenek?

3.gün transferi, bir “ikinci en iyi” seçenek değil, belirli senaryolar için çok akıllıca bir “risk yönetimi” stratejisidir. Klinik deneyimlerimde özellikle şu durumlarda bu yolu tercih ediyorum:

• Az sayıda (örneğin 4’ten az) döllenmiş yumurtası olan çiftler.
• İleri anne yaşı veya düşük yumurtalık rezervi nedeniyle az sayıda embriyo elde edilen hastalarımız.
• Daha önceki tüp bebek denemelerinde hiçbir embriyosu 5. güne (blastokist) ulaşamamış olanlar.

Sabrın Sonu Selamet: 5. Gün (Blastokist) Transferinin Gücü (“Maratonun Şampiyonları”)

Gelelim günümüz tüp bebek tedavisinin altın standardı olarak kabul edilen 5. gün transferine. Bu stratejinin felsefesi ise tam tersidir: “Bırakalım doğa kendi seçimini laboratuvarda yapsın. 5 günlük bu zorlu maratonu tamamlayabilen embriyo, en güçlü olanıdır ve bize en yüksek gebelik şansını sunar.”

Avantajları Nelerdir?

• En İyi Embriyonun Seçimi (Doğal Seleksiyon): Bir embriyonun 5. güne ulaşabilmesi, onun genetik olarak daha yetkin ve dayanıklı olduğunun en güçlü kanıtıdır. Laboratuvar ortamı, adeta bir eleme süreci işlevi görür ve bize tutunma potansiyeli en yüksek olan “şampiyonu” seçme imkanı verir.
• Daha Yüksek Gebelik Oranı (Transfer Başına): Özenle seçilmiş bir blastokistin rahme tutunma olasılığı, 3. gün embriyosuna göre anlamlı derecede daha yüksektir.
• Doğal Zamanlamaya Daha Yakın: Normal bir gebelikte de embriyo, döllenmeden yaklaşık 5-6 gün sonra rahme ulaşır ve o sırada blastokist aşamasındadır. Dolayısıyla 5. gün transferi, rahim ile embriyo arasındaki o mükemmel uyumu (senkronizasyonu) taklit eder.
• Genetik Test (PGT-A) İmkanı: Eğer embriyolarınıza kromozom analizi yapmayı planlıyorsak, biyopsi işlemi ancak bu aşamadaki bir embriyodan güvenli bir şekilde yapılabilir.
• Çoğul Gebelik Riskini Azaltma: Blastokist transferinde embriyonun kalitesine o kadar güveniriz ki, genellikle tek bir “şampiyon” embriyo transfer ederiz. Bu, tüp bebek tedavisinin en önemli risklerinden olan çoğul gebelik riskini ve buna bağlı komplikasyonları neredeyse sıfırlar.

Dezavantajları Nelerdir?

• Transfer Edecek Embriyo Kalmama Riski: 3. günde güzel görünen tüm embriyolar bu zorlu maratonu tamamlayamaz. Bu, nadiren de olsa, 5. güne gelindiğinde transfer edilecek kalitede hiçbir embriyonun kalmamasına, yani transferin iptal olmasına neden olabilir.
• Daha Az Dondurulacak Embriyo: Sadece maratonu başarıyla bitirenler dondurulacağı için, toplam dondurulan embriyo sayısı 3. güne göre daha az olabilir.

Hangi Hastalar İçin İdeal Bir Seçenek?

• Çok sayıda (genellikle 5 ve üzeri) iyi kalitede embriyosu olan çiftler.
• Genç (genellikle 35 yaş altı) ve yumurtalık rezervi iyi olan hastalarımız.
• Genetik tarama (PGT-A) yapılması planlananlar.
• Tek embriyo transferi ile çoğul gebelikten kesinlikle kaçınmak isteyenler.

Büyük Karşılaşma: 3. Gün vs. 5. Gün Transferi - Karşılaştırma Tablosu

Tüm bu bilgileri özetlemek için size özel bir tablo hazırladım. Karmaşık görünen bu konuyu bir bakışta anlamanızı sağlayacak.

Peki Bilim Ne Diyor? Rakamların ve Araştırmaların Soğukkanlı Sesi

Bir hekim olarak benim görevim, size sadece seçenekleri sunmak değil, aynı zamanda bu seçeneklerin arkasındaki bilimsel kanıtları da dürüstçe paylaşmaktır. İnternette araştırma yaptığınızda kafanız karışabilir, çünkü bazı kaynaklar çelişkili bilgiler verebilir. Gelin bu konuya netlik kazandıralım.

Öncelikle iki önemli kavramı ayırmalıyız:

1. Transfer Başına Başarı: Tek bir embriyo transferi denemesinde gebelik elde etme oranıdır.
2. Kümülatif Başarı: Bir yumurta toplama işleminden elde edilen TÜM embriyolarla (hem taze hem de sonraki dondurulmuş transferlerle) ulaşılan TOPLAM gebelik şansıdır.

Bilimsel literatür, yani binlerce hastayı içeren büyük çalışmalar (meta-analizler), bize şunu söylüyor:

• Evet, 5. gün transferi, transfer başına canlı doğum oranlarını artırıyor. Bu çok net. Çünkü en iyi, en dayanıklı embriyoyu seçiyoruz.
• ANCAK, iş kümülatif (toplam) canlı doğum oranına gelince, resim biraz değişiyor. Birçok büyük ve güvenilir bilimsel çalışma, iyi seçilmiş hasta gruplarında 3. gün ve 5. gün transfer stratejileri arasında toplam başarı açısından anlamlı bir fark bulamamıştır.

Bu nasıl olabilir? Sebebi basit. 5. güne bekleme stratejisi, bazı hastalarda transfer edilecek hiç embriyo kalmamasına yol açarak o denemedeki toplam şansı sıfırlayabilir. Oysa 3. gün transferi, daha fazla hastanın en azından transfer aşamasına gelmesini sağlar.

Yani bilim bize diyor ki: Eğer elinizde çok sayıda iyi embriyo varsa, 5. güne gitmek en iyi seçimi yapmanızı ve tek denemedeki şansınızı artırmanızı sağlar. Ama az sayıda embriyonuz varsa, 3. gün transferi ile de toplamda benzer bir başarıya ulaşabilirsiniz. Karar, yine ve yine, kişiye özel duruma göre verilir.

Modern Tüp Bebeğin “Joker” Kartı: Dondurulmuş Embriyo Transferi (FET)

Transfer günü tartışmasına modern tüp bebek pratiği yepyeni bir boyut daha ekledi: “Taze mi, dondurulmuş mu?” Artık pek çok klinikte, benim de sıklıkla uyguladığım “freeze-all” yani “hepsini dondur” stratejisiyle embriyoları hemen transfer etmek yerine dondurup bir sonraki ay transfer etmeyi tercih ediyoruz. Neden mi?

Bunu “rahmi dinlendirme” stratejisi olarak düşünebilirsiniz. Taze transfer, yumurta büyütmek için kullandığımız hormon ilaçlarının etkisi henüz vücuttan atılmamışken, yani rahmin biraz “yorgun” ve hormon seviyelerinin çok yüksek olduğu bir dönemde yapılır. Dondurulmuş embriyo transferinde (FET) ise, tüm embriyoları güvenle dondururuz. Bir veya iki ay sonra, vücudunuz tamamen dinlenmişken, hormon seviyeleriniz normale dönmüşken, rahminizi embriyoyu karşılaması için nazikçe hazırlarız. Bu, embriyonun yerleşmesi için çok daha doğal ve ideal bir ortam yaratabilir.

Bu yaklaşımın bazı avantajları var:

• Daha İyi Rahim-Embriyo Uyumu: Dinlenmiş bir rahim, embriyoyu kabul etmeye daha hazır olabilir.
• OHSS Riskinin Sıfırlanması: Özellikle çok sayıda yumurta geliştiren (PCOS’lu) hastalarda, taze transfer yapmamak, tehlikeli olabilen OHSS (aşırı uyarılma sendromu) riskini tamamen ortadan kaldırır.
• Perinatal Sonuçlar: Bazı büyük çalışmalar, dondurulmuş transferle doğan bebeklerde düşük doğum ağırlığı ve erken doğum riskinin daha az olabileceğini göstermiştir.

Ancak bilim sürekli kendini güncelliyor. Çok yeni ve büyük çalışmalar, bu avantajların özellikle “iyi prognozlu” hastalar için geçerli olabileceğini, ancak yumurta rezervi daha az olan “düşük prognozlu” hastalarda taze transferin daha iyi sonuçlar verebileceğini göstermeye başladı. Gördüğünüz gibi, “herkese tek bir doğru” yok. Her hasta için en doğru stratejiyi belirlemek bizim işimiz.

İşleri Biraz Daha “Kişiselleştirelim”: PGT ve ERA Testleri Zamanlamayı Nasıl Etkiler?

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte elimizde transfer zamanlamasını daha da kişiselleştirmemize yardımcı olan bazı ileri testler var. Bunlar hakkında da dürüst ve net bilgi sahibi olmalısınız.

A. PGT-A: Embriyonun Genetik Pasaport Kontrolü

• Nedir? Embriyonun rahme yerleştirilmeden önce genetik olarak normal olup olmadığını kontrol etme işlemidir. Embriyodan biyopsi ile birkaç hücre alıp kromozom sayısının normal (yani 46) olup olmadığını inceleriz.
• Zamanlamaya Etkisi: Bu biyopsi işlemi, embriyoya zarar vermeden ancak 5. veya 6. gündeki bir blastokistten yapılabildiği için, PGT-A planlanan bir hastada transfer günü otomatik olarak 5. gün veya sonrası (genellikle dondurulmuş transferle) olur.
• Faydalı mı? PGT-A’nın amacı, genetik olarak anormal olan ve zaten tutunmayacak veya düşüğe neden olacak embriyoları en baştan eleyerek tüp bebek başarı oranını artırmaktır. Ancak, Amerikan Üreme Tıbbı Derneği (ASRM) gibi dünyanın en büyük otoriteleri, PGT-A’nın rutin olarak herkese uygulanmasının canlı doğum oranlarını artırdığına dair kanıtların henüz yeterli olmadığını belirtmektedir. Bu testin, özellikle ileri anne yaşı, tekrarlayan gebelik kayıpları gibi belirli durumlarda daha faydalı olabileceği düşünülmektedir.

B. ERA Testi: Rahminizin “Randevu Defteri”

• Nedir? Rahim iç zarından (endometrium) küçük bir biyopsi alarak, rahminizin genetik yapısını inceleyen ve embriyoyu kabul etmeye en hazır olduğu o kısa “implantasyon penceresi”nin tam zamanını tespit etmeye çalışan bir testtir.
• Zamanlamaya Etkisi: Bazen bu pencere, standart transfer gününden biraz önce veya sonra olabilir (“kaymış pencere”). Eğer test bunu tespit ederse, bir sonraki dondurulmuş embriyo transferinizin zamanlamasını bu kişisel “randevu defterinize” göre ayarlarız.
• Faydalı mı? ERA testi, özellikle tekrarlayan denemelere rağmen gebelik elde edilemeyen durumlarda bir umut olarak sunulmuştur. Ancak, bugüne kadar yapılan büyük ve kaliteli bilimsel çalışmalar, ERA testinin canlı doğum oranlarını standart zamanlamalı transfere göre anlamlı bir şekilde artırdığını henüz net olarak gösterememiştir. Bu nedenle, rutin kullanımı hala bilimsel olarak tartışmalıdır ve sadece çok seçilmiş vakalarda düşünülebilecek bir yöntemdir.

Son Söz: Kaptan Köşkünde Kim Oturuyor?

Gördüğünüz gibi, “Embriyo transferi kaçıncı günde yapılmalı?” sorusunun cevabı, basit bir takvim yaprağından ibaret değil. Bu, sizin yaşınız, yumurtalık rezerviniz, elde ettiğimiz embriyo sayısı ve kalitesi, daha önceki tedavi geçmişiniz gibi onlarca faktörün bir araya geldiği karmaşık bir denklemin sonucudur.

Bu kararı vermek, bir “menüden yemek seçmek” gibi değildir. Bu, bir terzinin size özel bir takım elbise dikmesi gibidir. Her dikişi, her kumaş seçimi size özeldir.

Bu yolculukta siz bir “yolcu” değilsiniz. Kaptan benim ama siz de kaptan köşkündesiniz, benim yanımdasınız. Sizin bilgilenmeniz, soru sormanız, endişelerinizi ve umutlarınızı paylaşmanız, bu gemiyi sağ salim limana yanaştırmamız için en az benim tecrübem kadar önemli.

Benim ve ekibimin görevi, tüm bu bilimsel verileri, en son teknolojileri ve yılların getirdiği deneyimi harmanlayarak, sizin o eşsiz ve değerli hikayeniz için en doğru rotayı çizmektir. Unutmayın, bu yolda yalnız değilsiniz. Birlikte, sizin için en doğru kararı verecek ve o minik kahramanı yuvasına en doğru zamanda uğurlayacağız.

Sevgi ve umutla kalın.

Bu makale, Kadın Hastalıkları ve Tüp Bebek Uzmanı Doç.Dr.Senai AKSOY tarafından, kendi klinik deneyimlerine ve güncel bilimsel literatüre dayanarak kaleme alınmıştır.